Probeer je al meer dan een jaar zwanger te worden, maar lukt het niet? Misschien heb jij of heeft je partner een vruchtbaarheidsprobleem. 

Vanaf wanneer spreek je van verminderde vruchtbaarheid?

Volledige onvruchtbaarheid komt niet zo vaak voor. De meeste mensen met vruchtbaarheidsproblemen zijn verminderd vruchtbaar.

Meestal spreekt men van verminderde vruchtbaarheid of subfertiliteit als een koppel na 1 jaar proberen niet spontaan zwanger wordt. Dat gebeurt bij 1 op 6 koppels (15 procent).

    Wat is de 'normale' kans op zwangerschap?

    In normale omstandigheden hebben koppels tussen de 20 en 35 jaar zo’n 20 à 25 procent kans per cyclus om spontaan zwanger te worden. Na 6 maanden proberen is ongeveer 50 procent zwanger. Na één jaar is dat 85 procent.

    15 procent is dus na een jaar niet spontaan zwanger. Bijna de helft van deze 15 procent zal in de loop van het tweede jaar spontaan zwanger worden.

      Hoe kan je zorg dragen voor je vruchtbaarheid? 

      Met een gezonde levenswijze kan je bijdragen aan je vruchtbaarheid. 

      Niet roken

      Roken zou de oorzaak zijn van minstens 10 procent van alle vruchtbaarheidsproblemen. Het kan het transport van de eicel door de eileiders vertragen en de zaadcellen minder beweeglijk maken.

      Vrouwen die roken, zowel actief als passief, moeten gemiddeld dubbel zo lang wachten op een zwangerschap.

      Je gewicht op peil houden

      • Een te hoog gewicht (BMI > 25) kan de ovulatie en de menstruatiecyclus verstoren.
      • Bij een te laag gewicht (BMI < 18,5) kan de eisprong onregelmatig worden of tot stilstand komen. Een te laag gewicht kan ook problemen met het baarmoederslijmvlies veroorzaken.
      • Eetstoornissen zoals anorexia nervosa en boulimie kunnen eveneens vruchtbaarheidsproblemen veroorzaken.

      Seksueel overdraagbare aandoeningen voorkomen

      Een chlamydia-infectie kan dichtgekleefde eileiders veroorzaken. Met onvruchtbaarheid tot gevolg, of een verhoogde kans op een buitenbaarmoederlijke zwangerschap.

      Ook bij mannen kan een onbehandelde chlamydia-infectie tot onvruchtbaarheid leiden. Gonorroe (druiper) is een infectie in de urineleider die bij de man tot een hevige ontsteking van de urinebuis kan leiden en bij de vrouw tot een ontsteking van de baarmoederhals. Op termijn kan dit leiden tot onvruchtbaarheid.

      Zuinig zijn met alcohol

      Veelvuldig gebruik van alcohol en andere stimulerende middelen heeft bijna altijd een negatieve invloed op de vruchtbaarheid:

      • Alcohol onderdrukt de productie van testosteron. Daardoor kan je erectie- en ejaculatieproblemen krijgen.
      • Alcohol remt ook de eisprong af en verstoort het transport van de zaadcellen.

      Oorzaak verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen en mannen

      Als koppels niet zwanger worden, ligt de oorzaak in ongeveer 30 procent van de gevallen bij de vrouw en in 30 procent bij de man. In 30 procent van de gevallen gaat het om een combinatie van beide partners. Bij 10 procent van de koppels vindt men de oorzaak niet.  

      Welke vruchtbaarheidsproblemen komen voor bij vrouwen? 

      • Door hormonale stoornissen kan het zijn dat er helemaal geen eicellen rijpen of dat er geen eisprong is.
      • Het kan zijn dat de bevruchte eicel niet of niet op tijd afdaalt vanuit de eierstok naar de baarmoeder. Bijvoorbeeld door verstopte eileiders of endometriose: een aandoening waarbij baarmoederslijmvlies ook buiten de baarmoeder groeit. 
      • Soms wordt de innesteling verstoord of geraakt de zaadcel niet of niet op tijd bij de eicel om ze te bevruchten. Bijvoorbeeld door afwijkingen van de baarmoeder of baarmoederhals, of door een ontsteking van het baarmoederslijmvlies.
      • Door een fout in het afweersysteem kan je lichaam antistoffen aanmaken tegen de spermacellen of tegen het embryo.
      • Een niet goed behandelde soa, zoals chlamydia, kan leiden tot een infectie van de eierstok(ken) of de eileider(s).
      • Door vaginisme kan penetratie met de penis moeilijk of onmogelijk zijn.
      • De vruchtbaarheid bij de vrouw vermindert ook met de leeftijd en begint af te nemen vanaf 35 jaar.

      Welke vruchtbaarheidsproblemen komen voor bij mannen?

      • Soms komt het doordat de zaadcellen afwijken in aantal, beweeglijkheid of vorm.
      • Spataders in de balzak kunnen zorgen voor ongewenste opwarming, wat de zaadproductie kan verstoren.
      • Infecties van de teelballen, vaak veroorzaakt door niet goed behandelde soa's zoals chlamydia.
      • Het kan zijn dat de man antilichamen aanmaakt tegen zijn eigen zaadcellen of dat littekenweefsel in de balzak of teelballen (bijvoorbeeld door een ongeval) de productie van zaadcellen verstoort.
      • Bij erectieproblemen kan het zaad soms niet tot in de baarmoeder raken.
      • In sommige gevallen zijn de zaadafvoerwegen verstopt, waardoor er geen zaadcellen in het sperma kunnen komen.

      Ben ik onvruchtbaar als ik maar een kleine zaadlozing heb?

      Neen, het is eerder de kwaliteit van de zaadcellen die telt en niet de hoeveelheid sperma.

      Een koffielepel

      Een normale zaadlozing is vaak niet meer dan een koffielepel vol. Je hoeft dus niet ongerust te zijn als het weinig lijkt. We spreken pas over weinig sperma wanneer het spermavolume minder is dan 2 milliliter na drie dagen onthouding.

      Kwestie van kwaliteit

      Het is minder de hoeveelheid die telt, maar eerder de kwaliteit van je sperma: hoeveel zaadcellen het bevat en of die goed gevormd en beweeglijk zijn. Maar dat kan je niet met het blote oog zien. Wat je kan zien zegt met andere woorden niets over je vruchtbaarheid.

      Wanneer moet je naar de dokter?

      • Als een zwangerschap meer dan 12 maanden op zich laat wachten ondanks een regelmatige cyclus en frequente seksuele betrekkingen is doorverwijzing naar een arts aangewezen.
      • Indien een vrouw ouder is dan 38 jaar en meer dan zes maanden probeert zwanger te worden, is doorverwijzing naar een gynaecoloog aangewezen.
      • Vrouwen met een zeer korte (minder dan 21 dagen) of zeer lange (meer dan 35 dagen) cyclus gaan best meteen even langs bij de arts of gynaecoloog.

      Vaak helpt een vruchtbaarheidsonderzoek om uit te wijzen wat de oorzaak is. Als je vermoedt dat je een vruchtbaarheidsprobleem hebt, neem dan contact op met je huisarts of met een fertiliteitscentrum. Zij kunnen een behandeling opstarten als dat nodig is. 

        Wat houdt een vruchtbaarheidsbehandeling in? 

        Als een koppel na een jaar proberen niet zwanger geraakt, kunnen de partners hun vruchtbaarheid laten onderzoeken. Hiervoor kan je terecht bij je arts of gynaecoloog. 

        Voorafgaande onderzoeken

        Meestal wordt bij de man en de vrouw een bloedonderzoek gedaan. Bij de vrouw wordt een echografie gemaakt en een foto van de baarmoeder. Soms stelt de dokter ook een kijkoperatie voor. Bij de man wordt de kwaliteit van de zaadcellen geanalyseerd. Op basis van de diagnose stelt de dokter een behandelingsprofiel op. 

        Bij 10 tot 15 procent van de koppels is een operatie nodig, bijvoorbeeld om cystes aan de eierstokken te verwijderen of spataders op de teelballen te behandelen. Soms schrijft de dokter antibiotica voor, bijvoorbeeld als de man een infectie van de geslachtsklieren heeft.

        Als de arts geen afwijking vindt, volgt hij de cyclus van de vrouw op via cyclus monitoring. Als dat na 3 maanden geen resultaat oplevert, stelt hij een andere therapie voor. Dat is ook zo als de vrouw al wat ouder is.

        Vruchtbaarheidsbehandeling: verschillende methodes

        Een vruchtbaarheidsbehandeling kan uit verschillende methodes bestaan, waaronder:

        • chirurgisch verwijderen van obstructies of cysten;
        • endometriosechirurgie;
        • hormonale stimulatie van de eierstokken;
        • intra-uteriene inseminatie;
        • in-vitrofertilisatie (IVF) of proefbuisbevruchting.

        Cyclus monitoring

        Cyclus monitoring is een eenvoudige behandeling. Het houdt in dat de dokter de menstruele cyclus van de vrouw opvolgt met bloedonderzoek en echografieën. Zo gaat hij of zij na wanneer de eisprong zal zijn. Het koppel kan dan net de avond voor de eisprong seks hebben. De volgende morgen wordt dan onderzocht of er genoeg gezonde zaadcellen in het slijm van de baarmoederhals zitten.

        Inseminatie

        Als cyclus monitoring niet werkt, dan kan inseminatie soms helpen. De meest beweeglijke zaadcellen worden dan geïsoleerd en door de arts in de baarmoeder ingebracht. Soms is het nodig de cyclus van de vrouw te stimuleren met behulp van medicatie of inspuitingen. 

        Ook bij inseminatie wordt de cyclus opgevolgd, onder andere om het risico op een meerling te beperken.

        In-vitrofertilisatie (IVF) of proefbuisbevruchting

        De meest ingrijpende vruchtbaarheidsbehandeling is in-vitrofertilisatie (IVF) of proefbuisbevruchting. Meer dan 50 procent van de koppels met vruchtbaarheidsproblemen is daar vroeg of laat op aangewezen. Vaak omdat er een probleem is met de eileiders, de spermakwaliteit te laag is of een zwangerschap onverklaarbaar uitblijft.

        Bij IVF worden de eierstokken van de vrouw hormonaal gestimuleerd. Zo komt er niet één rijpe eicel vrij, maar gemiddeld 10 ineens. Die eicellen worden buiten de baarmoeder bevrucht met zaadcellen van de man. De embryo's die daaruit ontstaan, groeien een paar dagen in een speciaal groeimedium. Het embryo dat zich het best ontwikkelt, wordt daarna in de baarmoeder geplaatst. Soms plaatst de dokter 2 embryo's tegelijk in de baarmoeder. Dat is het geval als er al 2 pogingen mislukt zijn, of als de vrouw ouder is dan 35 jaar.

        De andere embryo's worden ingevroren voor eventuele latere pogingen. De kans dat uit een eerder ingevroren embryo een zwangerschap voortkomt, is even groot als bij een 'vers' embryo. Per IVF-sessie is de kans op een voldragen zwangerschap gemiddeld 25 procent.

        IVF wordt voor een groot stuk terugbetaald door het ziekenfonds. Per sessie betaalt het koppel zelf nog zo'n 500 euro.

        Intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI)

        Als de spermakwaliteit heel laag is, kunnen koppels intracytoplasmatische sperma-injectie of ICSI proberen. Daarbij wordt 1 zaadcel tot in de eicel gebracht.

        Nog een stap verder is 'assisted hatching'. Er wordt dan een klein gaatje in de schaal van het embryo gemaakt, waardoor het zich vlotter kan ontwikkelen en innestelen.

        Wat zijn de slaagkansen van een vruchtbaarheidsbehandeling?

        In het algemeen is de slaagkans groot: 9 op 10 koppels die een volledige behandeling volgen, zien hun kinderwens in vervulling gaan. 

        Er zijn veel factoren die bepalen of een vruchtbaarheidsbehandeling uiteindelijk zal slagen of niet. Bijvoorbeeld de leeftijd van het koppel. Dankzij de medische vooruitgang denken veel mensen dat je met een vruchtbaarheidsbehandeling ook op latere leeftijd zonder problemen zwanger kan worden. Maar de geneeskunde kan de invloed van leeftijd niet zomaar verhelpen.

        Wat als je geen kinderen kan krijgen? 

        Adoptie of pleegzorg

        • Sommige koppels kiezen voor adoptie of pleegzorg. Voor meer informatie over de verschillende mogelijkheden binnen de adoptiewetgeving kan je terecht bij het Vlaams Centrum voor Adoptie.
        • Ook de site van het Adoptiehuis biedt uitgebreide informatie over het verloop en de procedure van een binnenlandse adoptie.
        • Meer info over adoptie als LGBTI+ er, vind je op Lumi.be.
        • Op Pleegzorgvlaanderen.be vind je informatie over pleegzorg.

        Eiceldonatie, donorsperma of draagmoederschap

        Koppels die niet zwanger geraken, kunnen ook samen een kind krijgen via eiceldonatie, donorsperma of draagmoederschap.

        Meer informatie vind je bij De Verdwaalde Ooievaar.

        Meer informatie of hulp rond verminderde vruchtbaarheid

        • Huisarts: eerste aanspreekpunt voor informatie over vruchtbaarheid en zwangerschap. Voor hoogdringende zaken kan je terecht bij een huisartsen wachtdienst.
        • Gynaecoloog: informatie over alle thema's die met gezondheidszorg voor vrouwen te maken hebben, inclusief vruchtbaarheid, zwangerschap en bevalling.
        • Deverdwaaldeooievaar.be: informatie over vruchtbaarheidsproblemen en vruchtbaarheidsbehandelingen.
        • Fertiliteitscentra: medische bijstand aan koppels met vruchtbaarheidsproblemen.
        • Gezondzwangerworden.be: informatie en tips over gezondheid en zwanger worden. 
        • Kinderwensvlaanderen.be: voor wensouders met een (onvervulde) kinderwens.