Seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren

Baby's (0 tot 18 maanden)

Baby's ontwikkelen een hechte emotionele band met hun ouders en andere verzorgers. Vanuit deze veilige omgeving gaan ze langzaam op verkenning naar hun eigen lichaam en de wereld om hen heen.  

Een baby is helemaal afhankelijk van zijn ouders en andere verzorgers. Zij staan klaar om zijn basisbehoeften te vervullen: slapen, eten, hygiëne. Een baby voelt zich veilig en geborgen bij al die liefdevolle zorgen.

Deze gevoelens zorgen ervoor dat de baby een emotionele band ontwikkelt met volwassenen. Deze vertrouwensband, die men 'hechting' noemt, is de basis voor een gezonde emotionele en lichamelijke ontwikkeling. En voor de seksuele ontwikkeling.

Wat vinden baby's prettig?

• Vertrouwde geluiden en geuren geven hen een gevoel van veiligheid. 
• Aanrakingen en liefkozingen leren hen kennismaken met lichamelijkheid en intimiteit.
• Zuigen geeft hen een aangenaam gevoel. 

Hoe leren baby's hun lichaam kennen? 

• Door zijn huid leert een pasgeboren baby zichzelf en zijn omgeving 'voelen'. Hij merkt het verschil tussen een prettig huidcontact (een streling) of een onprettig (een vieze luier).
• Baby’s verkennen alles met de mond en neus, later met de handen.
• Vanaf vier maanden ontdekken baby’s hun eigen lichaam. Ze pakken hun handen, voeten en tenen vast. 

Kunnen baby's erecties krijgen?

• Baby's kunnen al erecties krijgen. Die kunnen met seksuele gevoelens gepaard gaan. Maar baby's hebben er geen seksuele fantasieën bij, volwassenen wel. 
• Jongens (vanaf zes maanden) en meisjes (vanaf negen maanden) pakken hun geslachtsdelen vast. Die aanrakingen gebeuren nog niet doelbewust, maar voelen wel prettig aan.
• Vanaf hun eerste verjaardag kunnen baby's min of meer bewust naar hun geslachtsdelen grijpen. Die aanraking ervaren ze als prettig. Dat noemen we auto-erotisch gedrag.

Wanneer is de seksuele ontwikkeling of seksueel gedrag afwijkend?

Bepaald gedrag en interesses 'horen bij de leeftijd'. Maar je kunt ook gedrag zien of aanvoelen dat afwijkt van de normale ontwikkeling.

Gebruik de normatieve lijst om seksueel gedrag van baby's correct in te schatten. 

Peuters (18 maanden tot 3 jaar)

Peuters zijn nieuwsgierig naar hun eigen lichaam en dat van anderen. Ze ontdekken het verschil tussen jongens en meisjes en proberen graag 'vieze' woorden uit. 

Waarom knuffelen peuters zo graag? 

Peuters hebben net als baby's nog heel veel behoefte aan lichamelijk contact. Ze zitten graag op schoot en laten zich graag knuffelen of kietelen. Ook stoeien en kusjes geven vinden ze leuk. 

'Ben jij een jongen of een meisje?'

• Peuters worden zich bewust van het verschil tussen jongens en meisjes. "Ik heb een piemeltje en jij niet." Nieuwsgierig als ze zijn, willen ze die verschillen grondig bestuderen. Ze gaan op ontdekking bij ouders, broers en zussen of leeftijdsgenootjes. 
• Ze willen de geslachtsdelen van anderen ook graag aanraken. In het begin hebben ze er nog geen idee van dat aanrakingen misschien ongepast zijn of pijn doen. 
• Peuters denken nog vaak dat ze van de ene op de andere dag van geslacht kunnen veranderen. Ze fantaseren ook nog vaak over hun geslacht. Pas in de kleutertijd gaan ze beseffen dat je niet zomaar van geslacht verandert.  

Waarom raken peuters hun geslachtsdelen aan?

Peuters raken hun geslachtsdelen aan of stimuleren ze, maar niet met als doel om een orgasme te ervaren. Het geeft hen gewoon een prettig of troostend gevoel. Niet alle kinderen vertonen dit ‘auto-erotische gedrag’ in dezelfde mate. Jongens doen het eerder dan meisjes. 

Waarom gebruiken peuters graag 'vieze' woorden?

Peuters vinden het leuk om van alles en nog wat uit te proberen, ook nieuwe en rare woorden. 'Vieze' woorden zijn nog veel spannender. Dan kunnen ze ook testen hoe de omgeving erop reageert. 

Als je boos wordt, doen ze er graag nog een schepje bovenop. Geen paniek, met een ongezonde seksuele belangstelling heeft dat niets te maken. Begrens als dit gedrag kwetsend of beledigend wordt.

Wanneer is de seksuele ontwikkeling of seksueel gedrag afwijkend?

Bepaald gedrag en interesses 'horen bij de leeftijd'. Maar je kunt ook gedrag zien of aanvoelen dat afwijkt van de normale ontwikkeling.

Gebruik de normatieve lijst om seksueel gedrag van peuters correct in te schatten. 

Kleuters (3 tot 6 jaar)

Kleuters worden zich bewust van hun eigen sekse en van sociale regels. Ze zijn geïnteresseerd in het voortplantingsverhaal en maken kennis met de eerste hechte vriendschappen. 

Niet langer op schoot? 

Kleuters hebben nog altijd veel behoefte aan lichamelijk contact, maar vinden zich vaak te groot om op schoot te zitten. Toch genieten ze nog erg van een knuffel. Ze vullen hun behoefte aan lichamelijkheid soms in door veel getrek en geduw, en vechtspelletjes. 

Stil in een hoekje?

• Kleuters worden zich bewust van sociale regels. Uit reacties van hun omgeving leren ze dat het bekijken en aanraken van hun eigen en van elkaars lichaam niet altijd kan. Ze zijn even nieuwsgierig als peuters, maar kleuters zullen zich in een hoekje terugtrekken om te experimenteren.  
• Kleuters spelen graag rollenspelletjes: doktertje, vader en moeder. Soms gaan ze ook experimenteren met voorwerpen. Ze stoppen bijvoorbeeld een knikker in elkaars anus of vagina of maken een elastiekje vast rond de penis. Kleuters kunnen zich al inleven in andere mensen. Vertel dat dat pijn kan doen of gevaarlijk is en dus over de grens gaat.

Kunnen kleuters al verliefd zijn?

Dat kan. Kleuters kennen al hechte vriendschappen met leeftijdsgenootjes. Ze worden verliefd op één of meer leeftijdsgenootjes, op hun moeder of op de meester. Sekse speelt daarbij geen rol. Ze worden net zo goed op een jongen als op een meisje verliefd. Met homoseksualiteit heeft dat (nog) niets te maken. Lach een kleuter niet uit, toon interesse en respecteer zijn gevoelens.

Veel vragen over kindjes maken?

Kleuters zijn heel geïnteresseerd in alles wat met zwangerschap en geboorte te maken heeft. Hun vragen brengen je soms in verlegenheid, maar voor hen heeft het voortplantingsverhaal niets met seksualiteit te maken. Ze stellen vragen over van alles en nog wat, dus ook over kindjes maken.

Alleen met jongens/meisjes spelen?

Kleuters weten nu dat 'jongen' of 'meisje' zijn relatief definitief is en dat de meeste jongens mannen worden en meisjes vrouwen. Ze gaan zich ook meer jongen of meisje voelen en gaan op zoek naar rolpatronen: hoe gedraag je je eigenlijk als jongen of meisje? Die bevestiging zoeken ze bij seksegenootjes.

Wanneer is de seksuele ontwikkeling of seksueel gedrag afwijkend?

Bepaald gedrag en interesses 'horen bij de leeftijd'. Maar je kunt ook gedrag zien of aanvoelen dat afwijkt van de normale ontwikkeling.

Gebruik de normatieve lijst om seksueel gedrag van kleuters correct in te schatten. 

Kinderen (6 tot 11 jaar)

Vanaf de lagere schoolleeftijd tonen kinderen minder openlijk belangstelling voor seksualiteit. Seksspelletjes en geslachtsdelen aanraken doen ze steeds minder in het openbaar. Ze richten hun aandacht vooral naar vrienden en naar de media.

Geen vragen meer over voortplanting?

Zodra de kleutertijd voorbij is, stelt een kind veel minder vragen over 'baby's krijgen'. Kinderen hebben het voorplantingsverhaal nu wel begrepen.

Zijn ze dan verder niet in seksualiteit geïnteresseerd? Toch wel, alleen is de belangstelling nu meer 'verborgen'. 

• Ze spelen seksuele spelletjes, maar houden het graag verborgen voor volwassenen. Kom je er toch achter als volwassene, dan kun je daar best van schrikken. Met de normatieve lijst leer je inschatten welk seksueel gedrag aanvaardbaar is en hoe je het best reageert.
• Ze vertellen schuine moppen bijvoorbeeld, of versieren een schoolschrift met 'tekeningen' van wel heel uitgesproken geslachtsdelen. Zo laten ze elkaar zien dat ze al heel veel weten. Het kan er wel eens grof aan toegaan. Af en toe moet dit gedrag begrensd worden.
• Vooral jongens gaan vanaf acht jaar meer masturberen, alleen of samen met andere jongens.

Waarom spelen jongens en meisjes niet samen?

Kinderen uit de lagere school spelen graag met seksegenoten. Jongens noemen meisjes 'flauw' en meisjes vinden jongens te 'wild'. Ze zoeken bevestiging over wat 'mannelijk' of 'vrouwelijk' gedrag is bij hun seksegenoten.

Waarom reageren ze plots zo preuts?

Kinderen rond een jaar of acht kunnen plots heel preuts reageren, bijvoorbeeld als jij het als professional vol goede bedoelingen eens over seksualiteit wil hebben . Wat is er aan de hand?

• Uit vorige reacties van volwassenen hebben ze vaak al gemerkt dat seksualiteit geen gespreksonderwerp is als alle andere. 
• Hoe nieuwsgierig ze ook zijn, de wereld van de volwassen seksualiteit vinden ze tegelijk iets 'raars' en 'vies'.
• Kinderen ontwikkelen een schaamtegevoel en zijn voortaan gesteld op privacy. Gedaan met omkleden in het openbaar. 

Waar halen ze informatie over seks? 

Kinderen van deze leeftijd zijn erg op de buitenwereld gericht. Ze nemen gretig kennis op van vrienden en uit de media, maar denk niet te snel dat ze alles al weten. Fantasie en werkelijkheid halen ze nog vaak door elkaar.

Met de opkomst van het internet is porno heel toegankelijk geworden. De kans dat je kroost er ooit mee in aanraking komt is groot. Van de 8- tot 12-jarigen heeft 40% al eens naaktbeelden of geweld gezien op internet.

Hoe voorkom je dat een kind porno ziet? 

Kinderen kunnen heel erg schrikken als ze ongewild op een pornosite terechtkomen. Dat kan gebeuren als ze googelen, downloaden of door een virus. Er bestaan filters om dat te voorkomen, maar verwacht daar niet te veel van. Veel belangrijker is het om in de buurt te zijn als kinderen gaan internetten. Maak hen duidelijk dat ze altijd bij jou terechtkunnen als ze vragen hebben. 

Al verliefd?

De eerste verliefdheden steken de kop op en kunnen soms heftige gevoelens oproepen. Vanaf acht jaar ongeveer beginnen de eerste schuchtere aanrakingen (hand vasthouden, dicht bij elkaar zitten). De helft van de kinderen die tussen tien en twaalf verliefd zijn, zoent al op de wang. Voor correcte informatie over verliefdheid kunnen kinderen tussen 9 en 12 jaar naar de dokter Bea show kijken.

Wanneer is de seksuele ontwikkeling of seksueel gedrag afwijkend?

Bepaald gedrag en interesses 'horen bij de leeftijd'. Maar je kunt ook gedrag zien of aanvoelen dat afwijkt van de normale ontwikkeling.

Gebruik de normatieve lijst om seksueel gedrag van kinderen (6-11jaar) correct in te schatten. 

Tieners (12 tot 14 jaar)

Tijdens de tienerjaren groeit en verandert het lichaam van een kind snel . Maar ook in de hersenen van een puber vinden belangrijke ontwikkelingen plaats die het gedrag beïnvloeden. En natuurlijk zetten tieners belangrijke stappen in hun 'seksuele carrière'.

Waarom zijn tieners vaak roekeloos en chaotisch?

In volume zijn de hersenen na de kindertijd bijna volgroeid. Maar 'af' zijn ze nog lang niet. Tot het 25e levensjaar ongeveer wordt het brein nog druk verfijnd en gereorganiseerd. Zo blijkt uit hersenonderzoek van de afgelopen jaren. Dat heeft belangrijke gevolgen voor de manier waarop tieners met informatie en met hun prille liefdesleven omgaan. Tot de hersenen min of meer 'af' zijn, hebben jongeren het moeilijk met:

• plannen en vooruitdenken, gevolgen en risico’s inschatten, eigen gedrag controleren en begrenzen;
• omgaan met vrijheid en complexe keuzes;
• het hoofd bieden aan een overload aan informatie;
• gezichtsuitdrukkingen 'lezen' en emoties van anderen inschatten.

Waarom plots zo afstandelijk? 

Tieners trekken het liefst op met leeftijdsgenoten en doen alles om 'erbij' te horen. Tegenover hun ouders gedragen ze zich plots veel afstandelijker. Ze oefenen in zelfstandig worden, een belangrijke taak op die leeftijd.

De grenzen die ouders hen stellen, de waarden en normen die ze hen meegeven over seks en relaties bieden hen houvast. Ook al lijken ze die te negeren of doen ze precies het tegenovergestelde. 

Gaan ze nu ineens vrijen?

• Veel tieners krijgen seksuele verlangens en hebben seksuele fantasieën.
• Veel tieners gaan meer masturberen, jongens meer dan meisjes. Daar komen nu ook seksuele verlangens bij.
• Veel tieners experimenteren met flirten, ook via internet. Zo leren ze bij over relaties en verkennen ze elkaars grenzen. Jongens ervaren weinig moeilijkheden, maar meisjes vinden seksuele vragen of verzoeken vaak te ver gaan. 

De eerste keer

• De helft van de pubers van dertien tot veertien jaar heeft wel al eens getongzoend. Voor jongeren overgaan tot geslachtsgemeenschap zetten ze nog een aantal tussenstappen. Van zoenen en tongzoenen over strelen boven de kleren, tot naakt vrijen en geslachtsgemeenschap. Gemiddeld doen ze er 2,7 jaar over tot ze toe zijn aan geslachtsgemeenschap.
• Pubers maken dus verschilende 'eerste keren' mee.

Wanneer is de seksuele ontwikkeling of seksueel gedrag afwijkend?

Bepaald gedrag en interesses 'horen bij de leeftijd'. Maar je kunt ook gedrag zien of aanvoelen dat afwijkt van de normale ontwikkeling.

Is het normaal dat pubers op zoek gaan naar porno? 

Dat een puber (11-12 jaar) zelf op zoek gaat naar seksuele beelden is op zich normaal. Maar het is belangrijk om jongeren te vertellen dat porno geen realistisch beeld geeft van een seksuele relatie. Als opvoeder kan je dus wel best een beetje bijsturen. Dit kan je vertellen over porno: 

• Een vrijpartij in het echte leven gebeurt tussen gelijkwaardige partners die toestemmen én nee kunnen zeggen.
• Porno draait om seksueel genot alleen. In het echte leven horen daar ook gesprekken over wederzijdse verwachtingen en veilig vrijen bij. 
• Porno toont onrealistische schoonheidsidealen. Je zoon of dochter hoeft er echt niet slank, gespierd en gladgeschoren bij te lopen om zichzelf en anderen aantrekkelijk te vinden.  

Lees meer over beeldvorming in porno

Wanneer is porno kijken niet meer normaal?

Als een jongere niet meer goed kan functioneren, niet meer goed eet of slaapt bijvoorbeeld. Of vrienden en school verwaarloost omdat porno alle aandacht opeist. Met de normatieve lijst leer je inschatten wanneer porno kijken grensoverschrijdend is. 

Wat is de invloed van seks in de media?

Jongeren krijgen via de media heel veel seksueel geladen boodschappen. Reclame en porno spiegelen jongeren een heel eenzijdig beeld voor over wat een mooi lichaam is. En hoe seks en relaties er moeten uitzien. Seksualisering, noemen we die overdreven aandacht voor seks.

Wetenschappers zijn het er niet altijd over eens hoe erg dit nu kinderen beïnvloedt. Mediaopvoeding helpt om kritisch te leren kijken naar reclame. 

Aandacht voor seksualiteit heeft ook voordelen. Seksualiteit is meer bespreekbaar. De seksualiteit van jongeren wordt erkend. Zo kunnen ze informatie en diensten op hun maat vinden. 

Gebruik de normatieve lijst om seksueel gedrag van tieners correct in te schatten. 

Jongeren (15 tot 17 jaar)

Vanaf vijftien jaar worden tieners zelfbewuster. Ze kennen hechte en persoonlijke vriendschappen. Ze gaan hun eerste ‘vaste’ relaties aan en doen hun eerste intieme seksuele ervaringen op.

Kunnen oudere tieners al om met relaties? 

Lichamelijk zijn oudere tieners zo goed als volgroeid, maar hun mentale ontwikkeling is nog volop aan de gang. Oudere tieners verwerven een aantal nieuwe vaardigheden verwerven die een rol spelen in relaties. 

• Oudere tieners bezwijken minder snel voor groepsdruk. Stilaan leren ze om hun eigen keuzes te maken en daarop zijn ze trots.
• Vriendschappen en relaties worden individueler, hechter en intiemer.
• Ze leren om meer verantwoordelijkheid te nemen over hun gedrag.
• Ze gaan bewuster om met grenzen en leren om die ook beter te verwoorden.

Maar deze vaardigheden hebben ze nog niet helemaal onder de knie. Ruzie met een vriendje, gezakt voor een examen, ... in crisissituaties verandert zo'n jongere nog wel eens in een redeloze puber.

Elk seizoen een nieuw liefje?

Jongeren van deze leeftijd gaan op verkenning in de wereld van relaties. 'Wat is een relatie, wat vind ik belangrijk, bij wie voel ik me goed? En wat wil mijn vriend(in)?' De ene 'vaste' relatie volgt al wel eens op de andere. Dat betekent niet dat jongeren er zomaar op los leven. Zelf ervaren ze die verliefdheden als diepgaand en gemeend. En in elke relatie vinden ze trouw, respect en waardering het belangrijkste.

Hebben oudere tieners al seks? 

• Jongeren krijgen hevige seksuele verlangens en willen overgaan tot 'actie'.
• Dat gebeurt meestal stap voor stap. Al deze stappen noemen we ook 'seksuele carrière'. Van zoenen en tongzoenen naar strelen boven en onder de kleren tot coïtus en andere vormen van seksualiteit. 
• Ongeveer de helft van de zeventien- en achttienjarigen doet nu zijn eerste ervaringen op met geslachtsgemeenschap.

Wanneer is de seksuele ontwikkeling of seksueel gedrag afwijkend?

Bepaald gedrag en interesses 'horen bij de leeftijd'. Maar je kunt ook gedrag zien of aanvoelen dat afwijkt van de normale ontwikkeling.

Gebruik de normatieve lijst om seksueel gedrag van jongeren correct in te schatten. 

Als ouder met je kind praten over seksualiteit

Met kinderen praten over relaties en seksualiteit: hoe pak je dat aan?

Meer over seksuele opvoeding op allesoverseks.be